Opracowanie: Jolanta Śnieżek

Dzieje 1944 – 1970

 

Resort Oświaty PKWN wydał wytyczne organizacji publicznych szkół powszechnych w roku szkolnym 1944/45. Naczelnym postulatem pracy organizacyjnej był postulat wyrównania strat i braków spowodowanych okupacją oraz zmiana przedwojennego systemu oświatowego. Według wytycznych, wszystkie szkoły powinny mieć jednakowy program, a wszystkie klasy winny być jednoroczne.

Szkoła w Orzechówce została  szkołą 7-klasową. Nauka rozpoczęła się normalnie 1 września 1944 roku Do szkoły zapisanych było ogółem 285 dzieci. Zasłużone w czasie wojny nauczycielki zostały przeniesione: Maria Kopycińska do Kielc, Łucja Polędzka do Poznania, Kazimiera Owoc do Gdyni. W sierpniu 1944 roku zorganizowany został Inspektorat Szkolny w Brzozowie. Na życzenie komendanta wojennego Armii Czerwonej w Brzozowie pierwszym  inspektorem szkolnym został Kazimierz Holejko, kierownik Szkoły w Przysietnicy. Na rok szkolny 1945/46 Ministerstwo Oświaty wydało nowe tymczasowe programy nauczania oraz instrukcję w sprawie realizacji obowiązku szkolnego i organizacji szkół powszechnych w roku szkolnym 1945/46. W szkołach obok normalnych klas miało się tworzyć specjalne komplety nauczania dla dzieci opóźnionych w nauce. Zgodnie z wyżej wymienioną instrukcją w Szkole w Orzechówce zorganizowano szereg kursów dla dzieci, młodzieży i starszych:

- od 3 września 1945 roku, kurs drugiej klasy gimnazjalnej, dla 14 dziewcząt i 10 chłopców. Kurs zakończony był egzaminem przed Państwową Komisją Egzaminacyjną z Brzozowa pod przewodnictwem Władysława Dobrowolskiego, nauczyciela gimnazjum,

- od 7 listopada 1945 roku, kurs klasy siódmej dla dorosłych dla szesnastu dziewcząt i dwunastu chłopców,  od 1 września 1947 roku, kurs dla dorosłych w zakresie siódmej klasy szkoły podstawowej dla 14 dziewcząt i 10 chłopców. Kurs prowadzili: Henryk Kraus i Maria Władyka. Wszyscy uczestnicy kursu złożyli egzamin w czerwcu 1949 roku,

- od 1 listopada 1948 roku, I rok szkoły przysposobienia rolniczego, na który uczęszczało w godzinach popołudniowych 24 dziewcząt i 26 chłopców. Na kursie uczono przedmiotów rolniczych, języka polskiego, wiedzy o Polsce i świecie współczesnym, matematyki,

- od 1949 roku kurs dla dorosłych w zakresie siódmej klasy szkoły podstawowej na który uczęszczało 12 dziewcząt i 10 chłopców. Kurs zakończony był egzaminem,

- od 1 września 1949 roku zorganizowany został kurs dla analfabetów dla 33 osób.

Rok szkolny 1945/46 przyniósł pierwsze poważniejsze zmiany organizacyjne od czasu zakończenia wojny. Szkole przyznano 6 etatów, 185 godzin dydaktycznych, w tym 14 godzin religii. Rozpoczęły działalność organizacje uczniowskie: Samorząd Uczniowski od klasy III, PCK, Spółdzielnia Uczniowska oraz dziwne i dotychczas nieznane w szkole organizacje jak np Liga morska i kolonialna. Ciekawostką jest fakt, że od 3 września 1945 roku Maria Wysocka „dziedziczka” z Jasienicy Rosielnej uczyła języka francuskiego w klasie VI i VII w wymiarze 8 godzin tygodniowo.

W roku szkolnym 1945/46 w Orzechówce, pierwszy raz od chwili zakończenia wojny, zorganizowano dwie imprezy kulturalne dla mieszkańców wsi: Dzieci klas VI i VII trzykrotnie odegrały w Domu Ludowym sztukę teatralną „Polska żyje” autorstwa Henryka Krausa oraz „Jasełka betlejemskie” księdza Góreckiego odegrane przez dzieci w okresie świąt Bożego Narodzenia. Sztukę przygotowały nauczycielki: Kazimiera Chrobakowa i Zofia Mrozkówna. Kolędy przygotował Henryk Kraus. Dochód z jasełek wyniósł 4 066 zł. Z kwoty tej 700 zł przeznaczono dla biednych mieszkańców Orzechówki.

W r.szk.1948/49 Ministerstwo Oświaty wydało kolejny program nauczania do wszystkich klas szkoły podstawowej, oparty na ideologii marksistowsko-leninowskiej. Ukazały się również nowe podręczniki. Wprowadzono „wyścig pracy” obejmujący wszystkie dziedziny życia społecznego. Henryk Kraus komentował to nowe zjawisko w następujący sposób: „Przemiany mają przebudować nie tylko państwo ale i psychikę każdego obywatela. Nasza szkoła musi iść z duchem czasu, wejść w nurt dzisiejszego życia. Troską każdego wychowawcy będzie nauczyć dziecko pracować, wpoić u zdolnych dzieci uczucia i hasła czerwonokrzyskie: Miłuj bliźniego, bliźniemu służ, by zdolna grupa ochotnie pomagała w pracy mniej uzdolnionym. Rzeczą nad wyraz wskazaną  jest w każdej niemal klasie i dziedzinie życia szkolnego wprowadzić współzawodnictwo pracy. Niechaj mniej zdolni i niezdolni współzawodniczą z sobą (...).”

Od 1948 roku do szkoły zawitały nowe koła i organizacje: Towarzystwo Przyjaźni Żołnierza, Szkolne Koło Funduszu Odbudowy Warszawy, Towarzystwo Przyjaźni Polsko Radzieckiej. Na konferencjach poruszano coraz więcej tematów politycznych, które stanowiły główny punkt obrad. 

Pomimo nawału polityki w szkole, nauczyciele nie zapomnieli o dydaktyce i dbali o wyniki nauczania. W marcu 1949 roku została przeprowadzona wizytacja a ramienia Ministerstwa Rolnictwa i Inspektora Oświaty Rolniczej w Brzozowie. Stwierdzono wysoki poziom nauki i frekwencji w szkole. W nagrodę młodzież szkolna z Orzechówki otrzymała subwencję na wycieczkę samochodem do muzeum w Łańcucie. Wycieczka odbyła się we wrześniu 1949 roku. 

4 kwietnia 1950 roku o godzinie 1130 w szkole wybuchł pożar. Powstał on na skutek zapalenia się belki stropowej wstawionej wadliwie w przewód kominowy. W tym miejscu należy nadmienić, że na wakacjach w 1946 roku zostały wybudowane piece kaflowe we wszystkich pomieszczeniach szkolnych. Budową zajął się powołany w tym celu  „Komitet Budowy Pieców”. W jego skład weszli m.in. sołtys Orzechówki Boroń Jan oraz Barański Jan. Kronika szkolna relacjonuje: „Pożar zauważyła stróżowa. W akcji gaszenia zasłużyli się strażacy: Andrzej Cwynar, prezes Straży Pożarnej, Edward Boroń (obaj z pomocą dzieci szkolnych uruchomili sikawkę i zlokalizowali pożar) oraz Jan Śnieżek, Józefa Owoc, Stanisława Kielar i Franciszek Cwynar. Córka kierownika omal nie straciła życia, bowiem gdy weszła na strych załamał się pod nią płonący sufit. W akcji gaśniczej brały udział straże z Krosna i Brzozowa (zawodowa), z Domaradza, Bliznego oraz Jasienicy Rosielnej.”

Na początku lat pięćdziesiątych propaganda i ideologia komunistyczna na dobre zawitała w polskiej szkole. Nie ominęła również Orzechówki. Sprawy polityczne całkowicie zdominowały zadania szkoły.

W szkole od 1948 roku działał komitet rodzicielski. W latach 1948-1954 jego skład był następujący: Barański Jan - przewodniczący w latach 1948-1950,  Wolanin Józef - przewodniczący w latach 1950-54, Kraus Henryk - sekretarz, Sabik Wiktor, Magusiak Stanisław, Barański Jan, Boroń Franciszek, Śnieżek Aleksander, Kuśnierczyk Józefa, Błaż Zofia, Korab Józefa, Preisner Eugenia, Janik Ludwika, Owoc Józefa, Cwynar Andrzej.

30 kwietnia 1950 roku komitet rodzicielski uchwalił decyzję o rozbudowie szkoły z uwagi na małą ilość pomieszczeń do nauki szkolnej (4 izby lekcyjne). Rozbudowa miała być prowadzona w formie prac społecznych. Powołano Komitet Rozbudowy Szkoły. W jego składzie znaleźli się ludzie bardzo oddani sprawie: Jan Barański, Józef Wolanin i Wiktor Sabik. Plan budowy II piętra szkoły oraz kosztorys sporządził inżynier budowlany Franciszek Job, pochodzący z Orzechówki a mieszkający w Warszawie. Plan został zatwierdzony w maju 1951 roku przez Centralne Biuro Projektów Budownictwa Wiejskiego oddział w Przemyślu oraz Ministerstwo Oświaty w Warszawie. Sporządzono ponadto dokumentację geologiczną. W okresie 1951-1952 Komitet Rozbudowy Szkoły, wyłoniony z komitetu rodzicielskiego, gromadził materiał budowlany o łącznej wartości 52 tys. zł: 45 tys. cegieł, 251 mb kamienia budowlanego, 60 m3 desek, 24 m3 drzewa ciosanego, wagon wapna, 60 m3 piasku. Kamień budowlany przywiozło z Komborni 74 mieszkańców. Rozbudowa napotkała niespodziewany opór ze strony ówczesnego sołtysa Józefy Owoc oraz mieszkańca wsi Bolesława Kielara. Po przeszło trzech latach starań i zabiegów kierownika szkoły oraz przewodniczącego komitetu rozbudowy, Ministerstwo Oświaty w Warszawie włączyło do Planu Inwestycyjnego 1954 roku rozbudowę budynku szkolnego w Orzechówce i przyznało 101 tys. zł subwencji państwowej, przy kwocie 52 tys. zł środków własnych. Wykonanie nadbudowy drugiego piętra władze szkolne zleciły Miejskiemu Przedsiębiorstwu Remontowo Budowlanemu  w Brzozowie. Budowa ruszyła 1 września 1954 roku.

Nieco wcześniej, 22 maja 1954 roku odszedł na emeryturę w wieku 60 lat życia i 43 latach pracy nauczycielskiej, kierownik szkoły Henryk Kraus. Nowym kierownikiem szkoły został Stanisław Gładysz.

W roku szkolnym 1954/55, ze względu na prowadzoną budowę nauka odbywała się w budynkach zastępczych. Trzy klasy uczyło się w budynku Chrobaka na tzw. „kapitanówce” a cztery w budynku Gminnej Spółdzielni obok szkoły. Budynki te były oddalone od siebie o ok. 1 km. Warunki higieniczne i sanitarne w tych zastępczych pomieszczeniach szkolnych były złe. Wpływały niekorzystnie na wyniki nauczania.

1 grudnia 1954 roku gotowy był stan surowy nadbudowy. Równolegle z rozbudową trwał również remont i modernizacja istniejącego budynku.

Od 1 września 1955 roku nauka odbywała się już w wykończonym i rozbudowanym budynku. Szkoła posiadała siedem izb lekcyjnych, pokój nauczycielski, kancelarię kierownika szkoły. Brak było jednak kompletnych mebli. Dzięki staraniom nowego kierownika Stanisława Gładysza, Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Brzozowie przydzieliło szkole 20 ławek dwuosobowych do klasy I, 2 szafy, biurko, 8 stolików świetlicowych, 7 stolików dla nauczycieli, 6 stojaków na mapy oraz wiele pomocy dydaktycznych.

Remont starej części trwał nadal do roku 1961: 1957/58: wykonanie polepy glinianej na strychu, wymiana okien na I piętrze, przedzielanie klasy na I piętrze i utworzenie pokoju nauczycielskiego W pracach remontowych aktywnie współdziałał Komitet Rodzicielski. W kronice wyróżniony jest Wiktor Sabik, jako człowiek najbardziej oddany w sprawie rozbudowy szkoły. W latach 1957-60 w dalszym ciągu prowadzono prace remontowe w budynku szkolnym: wybudowano werandę, wprawiono nowe okna, urządzono pomieszczenie kuchenne, „wyfugowano” elewację nowego piętra, wybudowano chodnik, wykonano instalację dzwonkową, ogrodzenie szkoły, Pieniądze na powyższe prace pochodziły od Inspektoratu Oświaty w Brzozowie.

Pomimo intensywności prac, nie obeszło się bez pewnych „zgrzytów”. A oto relacja kierownika Gładysza: „Gromadzka Rada Narodowa w Orzechówce wypożyczyła drewno na rusztowanie do fugowania. Po zakończeniu robót Prezes Gromadzkiej Rady Narodowej, Andrzej Cwynar i sołtys Józef Wolanin nakazali drewno zabrać i przeznaczyć je dla miejscowej Ochotniczej Straży Pożarnej  na legary do podłogi na festyny. Belki te mogły zostać przy szkole ponieważ planowano nowe remonty. Nadmieniając o tym fakcie należy wspomnieć, że w tutejszym środowisku tradycyjnie władze gromadzkie nie współpracują ze szkołą i kierownikiem. Przez swe niezrozumienie, czy też przez nieuzasadnioną butę przeszkadzają lub utrudniają pracę szkoły(...).”

W 1958 roku powstała „Spółdzielnia uczniowska” opiekunem został Jan Jajko. Działały 3 kółka zainteresowań: techniczne, teatralne, trykotarskie.

1 września 1961 roku kierownik Szkoły w Orzechówce został na własną prośbę przeniesiony do Izdebek. Funkcję kierownika objął Józef Nogaj, który już w 1962 roku rozpoczął starania w Wydziale Oświaty PPRN w Brzozowie i w Prezydium GRN w Jasienicy Rosielnej o środki na cele remontowe i budowlane. Miały one objąć: remont dachu, przebudowę ustępów i budynku gospodarczego, uzyskanie pomieszczenia na pracownię do zajęć praktycznych i fizyki, bibliotekę, kuchnię, zaopatrzenie szkoły w bieżącą wodę. Józef Nogaj przedłożył konkretne propozycje rozwiązań. Starania nie przyniosły rezultatów.

Zima 1962/63 była bardzo ciężka. Mrozy dochodziły do -35 stopni C. Kilkakrotnie odwoływano zajęcia szkolne. Temperatura w budynku wynosiła zaledwie 4 stopnie C.

W grudniu 1964 roku szkoła otrzymała projektor filmowy, dźwiękowy AP-22.

W 1965 roku Powołano społeczną komisję do ustalenia aktualnego stanu zabudowań i urządzeń szkolnych oraz określenie najważniejszych potrzeb w zakresie remontu i rozbudowy. W skład komisji weszły następujące osoby: Edward Fiejdasz - przewodniczący PGRN w Jasienicy Ros,  Józef Nogaj - kierownik szkoły, Józef Wolanin - sołtys, Jan Nogaj - przedstawiciel Komitetu Rodzicielskiego, Wiktor Sabik - przedstawiciel Komitetu Rodzicielskiego. Komisja ustaliła najważniejsze potrzebne roboty: przebudowę klatki schodowej, przebudowę budynku gospodarczego i ustępów, wybudowanie dodatkowych pomieszczeń w związku z mającą nastąpić reformą szkolną, zaopatrzenie szkoły w wodę, poszerzenie posiadłości szkolnej. Ustalono, że prace potrwają kilka lat.

W porozumieniu z Wydziałem Oświaty PPRN w Brzozowie wyjechała do Kuratorium Okręgu szkolnego w Rzeszowie (w styczniu 1965) delegacja w sprawie uzyskania przydziału blachy na wymianę pokrycia dachu. W wyniku rozmów uzyskano przydział 800 kg blachy, która powinna zaspokoić połowę potrzeb. Koszt zakupu pokrył Wydział Oświaty.

19 grudnia 1965 na zebraniu wiejskim podjęto uchwałę o przystąpieniu wsi do czynu rozbudowy szkoły. Zebrani potraktowali czyn dla uczczenia tysiąclecia Państwa Polskiego. W zebraniu wzięło udział 116 mieszkańców. Na podstawie uchwały zlecono opracowanie dokumentacji technicznej i kosztorysowej na projektowaną rozbudowę. Rozpoczęto również starania o zabezpieczenie środków finansowych.

W 1966 roku Zorganizowano produkcję cegły na rzecz rozbudowywanej szkoły. Organizacją prac zajął się Komitet Rodzicielski.

W 1967 roku Rozpoczęły się pierwsze prace budowlane.

W 1968 roku Dzięki wydatnej pomocy Wydziału Oświaty udało się przenieść ciężar kosztów rozbudowy z czynu społecznego na Społeczny Fundusz Budowy Szkół i Internatów.

W latach 1969-70 kontynuowana jest rozbudowa i modernizacja budynku szkolnego. Prowadzona jest budowa domu nauczyciela.

Zakupiono położoną w pobliżu szkoły działkę gruntową o powierzchni 0,28 ha z myślą o zmianie koryta potoku w celu poszerzenia podwórza szkolnego. Rozpoczęto starania o przygotowanie dokumentacji budowlanej na budynek sanitarno-gospodarczy. Budynek ten połączony byłby z budynkiem głównym i stanowił z nim razem jeden obiekt. Pod koniec 1970 roku Wydział Oświaty PPRN w Brzozowie zlecił opracowanie dokumentacji.

 

Nauczyciele pracujący w Orzechówce po 1 września 1944.

Kraus Henryk, kierownik, 01. 09. 1941 - 

 Kraus Józefa, nauczyciel, 01. 09. 1944 -  1951

Mrozkówna Zofia, nauczyciel, 01. 05. 1945 - 30. 08. 1947

Niemczyk Karol, nauczyciel, 01. 06. 1945 - 30. 06. 1950

Chrobak Kazimiera, nauczyciel, 01. 06. 1945 - 31. 08. 1946 (przeniesiona do Sobótki k.Wrocławia)

Borowcowa Karolina, nauczyciel, 01. 09. 1945 - 30. 09. 1946 (przenosi się na ziemie odzyskane).

Wójcikówna Helena, nauczyciel, 01. 09. 1946 - 30. 06. 1947

Krzysik Zofia, nauczyciel, 01. 09. 1946 -

 Władyka (Leń) Maria, nauczyciel, 01. 09. 1947 - 01. 10. 1949

Niemczyk Janina, nauczyciel, 

Radziejowska Elżbieta, nauczyciel, 01. 09. 1948 - 30. 06. 1949

Baran Stanisław, nauczyciel, 01. 09. 1949 - 30. 06. 1953

Krzyżanowska Urszula, nauczyciel, 01. 04. 1951 - 30. 06. 1952

Owoc Zofia, nauczyciel, 01. 09. 1952 - 30. 06. 1953

Gadamska Stanisława, nauczyciel, 

 Fiedeń Zofia, nauczyciel,

 Piecuch Barbara, nauczyciel, 15. 09. 1953 - 30. 06. 1956

Potoczna  (Kuśnierczyk) Alicja, nauczyciel, 15. 08. 1953

 Mruhowicz Zbigniew, nauczyciel, 01. 09. 1953 - 30. 06. 1954

Gładysz Stanisław, kierownik, 01. 08. 1954 - 31. 08. 1961

Łysek Stanisław, nauczyciel, 10. 09. 1954 - 05. 11. 1954

Jajko Jan, nauczyciel, 01. 12 1954

 Baran (Wolanin) Genowefa, nauczyciel, 01. 09. 1955 - 31. 08. 1957

Lenart Helena, nauczyciel, 01. 09. 1956 - 31. 08. 1958

Kwolek (Glazer) Helena, nauczyciel, 01. 09. 1956 - 

 Śnieżek Genowefa, nauczyciel, 01. 09. 1958 - 03. 08. 1963

Szarek Tadeusz, nauczyciel, 01. 09. 1958 - 05. 11. 1959

Gładysz Kazimiera, nauczyciel, 01. 09. 1960 - 31. 08. 1961

Nogaj Anna, nauczyciel, 01. 09. 1961 - 31. 08. 1980

Nogaj Józef, kierownik, 01. 09. 1961 - 31. 08. 1980